جایگاه رجال کشی، رجال و الفهرست طوسی در تاریخ تشیع

یکی از پایه های علوم اسلامی، علم رجال است که درآن احوال و اوصاف راویان و رجال سند ازحیث وثاقت و ضعف و جرح و تعدیل بررسی می شود تا از این طریق احادیث صحیح از سقیم باز شناخته شوند. در زمینه ی این علم درحال حاضر چهار کتاب از رجالیون گذشته تحت عنوان اصول اربعه رجالیه در اختیار می باشد که عبارتند از: کتاب رجال کشی تالیف محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی(قرن 4هـ .ق) که توسط شیخ طوسی تلخیص و تذهیب شده است و نام «اختیار معرفه الرجال» برآن نهاده شده است.کتاب الرجال و الفهرست شیخ طوسی و کتاب رجال نجاشی. در این پژوهش برآنیم تا سه کتاب مهم رجالی شیعه را ،که همه ی آن ها حاصل تلاش و مساعی شیخ طوسی است، به لحاظ تاریخی مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.این سه کتاب علاوه براین که حاوی اطلاعاتی در زمینه علم رجال ،حدیث و جرح و تعدیل می باشند، مشتمل بر اطلاعات تاریخی بسیاری اعم از راویان،محدثان، اصحاب ائمه(ع)،تشکیلات و فرقه های شیعه،خاندان های شیعی،وضعیت سیاسی اجتماعی وفرهنگی شیعیان در دوران حیات ائمه(ع) و بعد از ایشان واطلاعات تاریخی دیگری از این قبیل می باشند که به دلیل فقدان تالیفات مدون تاریخ شیعه در عصرآن ها، می توان این اطلاعات را از خلال این کتب رجالی به دست آورد. کتب رجال کشی ،رجال و فهرست شیخ طوسی در میان اصحاب تاریخ ناشناخته اند وبیشتر محدثان با این نوع کتاب ها آشنا بوده اند وازآن ها برای شناسایی راویان حدیث و شناخت طبقات آنها و به طور کلی در محدوده دانش حدیث و رجال(جرح و تعدیل) استفاده کرده اند. در این پژوهش با نگاهی جدید به این کتاب ها و بررسی بعد تاریخی آن ها نشان داده خواهد شد که علم تاریخ وعلم رجال همواره در تعامل با یکدیگرند و در حقیقت کتاب های رجالی در زمینه های مختلفی مانند مسأله صدورروایت، موضوع راوی و میزان عدالت وی ومواردی از این قبیل،می تواند به علم تاریخ کمک نماید. بنابراین تاریخ نگاران برای کسب بخشی از اطلاعات تاریخی ناچارند از کتاب های رجالی بهرمند گردند.هر چند در مقابل علم تاریخ نیز در بسیاری از موارد در خدمت علم رجال و حدیث بوده است .بسیاری از احادیث و روایات به گونه ای هستند که برای فهم آن ها باید به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عصر صدور آن ها آگاه بود. بعلاوه تاریخ عامل مهمی در نقد و بررسی سند و متن احادیث به شمار می آید. کلید واژه : علم رجال، رجال کشی، رجال طوسی،عبدالعزیز کشی، شیخ الطائفه طوسی، حدیث، راوی، الفهرست،درایه الحدیث،جرح وتعدیل،ثقه، متروک، ضعیف .